Sic eciam reperitur in cronicis Romanorum.

Kroniki rzymskie pisano dość wcześnie w czasach chrześciańskich, a i z dawnych rzymskich pisarzy, niektórzy, jak Kornelius Nepos, dawali dziełom swoim nadpis Cronicae; trzeba także wiedzieć i to, że w średnich wiekach nazywano kronikami dzieła które miały tytul historiæ lub też podobny. I tak Marcin Polak wymieniając dzieło Orosiusa które ma nadpis: Historiarum libri VII, powiada: compilavi ex Chronicis Orosii. Tak samo zowie dzieło Pawła Dyakona chociaż ono ma inny nadpis.

Na takie to, jak mniemam, dzieła powołano się w słowach powyższych, a według wszelkiego podobieństwa słowa te należą nie tak do Miorsza, jako raczej do owego przesłowcy jego co to zaraz na wstępie imię autora wyrzuciwszy, pochwalił się wielą historycznemi xięgami (multis historicis scripturis str. 191. 6). Autor uwag nad Mateuszem powtórzył to dwukrotnie, że niniejszy nasz kronikarz zna dzieło Marcina Polaka: Cronicam Romanam i że się na nie powołał. Tego bynajmniej dojrzeć niemoge; owszem im więcej rozczytuję się w Marcinie i w Miorszu, tym mocniej utwierdzam się w tem przekonaniu: że dwaj ci kronikarze niemają nic z sobą spólnego. Na dowód dość jest porównać to co mówią obaj o napadzie Galów, jak to czytelnik niżej obaczy. Szanowny nasz badacz chwycił się tu, jak się zdaje, gołego tytułu i dalej rzeczy niesprawdzał.

ROZDZIAŁ VI.

Opis Polski spółczesnej autorowi.

Krótki ten opis należy do najpiękniejszych w tej kronice: jest w nim skazówka że go kreśli mieszkaniec dawny zachodniejszej części Europy, i wyraźnie odbija się w nim świetność czasów Bolesława chrobrego które autor sam jeszcze zapamiętał.

Nunc autem omittentes loqui de regionibus et nacionibus diversis, de semine Negnonis Wandali procedentibus, ad solum regnum Polonie stilum verto.

Est namque Polonia communiter dicta regio in parti

') Wyd. Antw. 1574. s. 18.

Teraz zaniechawszy mówić o krainach i ludach rozmaitych pochodzących od Negnonowego Wandala, zwracam się do samego królestwa polskiego.

Polska bowiem, pospolicie tak zwana, jest kraina w stro

bus orientis sita, rebus opulenta, ambitu spaciosissima, quamplurimis magnis provinciis distincta, famosissima exinde princeps provinciarum ac domina.

in partibus orientis sita.

nach wschodnich leżąca, obfitująca w dostatki, zajmująca przestrzeń najrozleglejszą, podzielona na mnóstwo wielkich ziem podwładnych, tad tes najsławniejsza ich xieni i pani.

Tu widać najwyraźniej że autor jest z krajów zachodnich kiedy Polskę zowie krainą na wschód leżącą. Właśnie Gaweł mówi przeciwnie: Igitur Polonia ab aquilone septentrionalis est pars Slavonie; a Krzywousty nazywany jest ciągle prawie przez niego dux septentrionalis. Albert Krantz w swojej Wandalii 2 wypisując ten piękny opis Polski z naszego kronikarza powiada: Polonia igitur regio ad orientem Germaniae magnae connumeratur, rebus opulenta, ambitu spaciosa, pluribus et magnis provinciis distincta, multorum foecunda itd.

rebus opulenta.

Adam bremeński mówi podobnież o naszej ojczyźnie 3 regio armis, viris et frugibus opulentissima.

ambitu spaciosissima.

Powtarza tu to co już wyżej powiedział, gdzie dodatkiem et nunc zwrócił uwagę na niektóre straty tej kwitnącej Polski, doznane za cza sów Mieczysława II.

famosissima exinde princeps provinciarum et domina.

Kronikarz szląski 4 mówi o panowaniu Bolesława Chrobrego temi samemi niemal słowami: Polonia domina gencium vicinarum. Tak samo i Gaweł na czasy Chrobrego wskazując: Polonia, regina auro radiante cum gemmis coronata. Teto sa czasy których świetność naocznie przez Miorsza zajrzana odbiła się w niniejszym jego opisie. Niezbywało zape-wne i Gawłowi na chęciach skreślenia świetniejszego stanu Polski, niż ten który w jego kronice czytamy, a jednak niejest on bynajmniej kwi

Mart. Gal. str. 14.

L. 3.

Pertz SS. VII. 314.

4) Stenzel I. 55.

5) Mart. Gal. str. 80.

tnący, a nierównie jeszcze smutniejszy jest ten opis który nam w kilkadziesiąt lat poźniej około r. 1168 podaje Helmold. 2

ROZDZIAŁ VII.

Zwrot w czasy dawniejsze i wskazanie źródła o nich.

W tem nagłem zwróceniu się od Polski XI wieku do odległych czasów Aswera pokazuje się że Miorsz wypisując to kronikę lęchicką to polskie roczniki, dwie odrębne miejscowości: ilirską i nadwiślańską nie dość odróżnia, jak nieodróżnia imion Poloni i Linchitae. Z tego mętnego wyobrażenia wypłynęły wszystkie jego usterki. Mówi to nakoniec za jego cudzoziemskością: przybylcowi bowiem trudniej było, wniknąć w podanie narodowe i obejrzeć je pod względem wszelakim. Przeciwnie rodacy: Mateusz i Wincenty, szczególnie zaś pierwszy, acz nie zupełnie wolni są od usterków, co do tego jednak punktu trafniej się tłumaczą.

fuit

Hec eciam a) olim b multorum fecunda parens natorum, quos proceritate stature, virium robore, aspectus venustate natura inibi est solita dotare.)

In descripcione quorum" suorum annalium hec inveni, quod a dicto Wandalo patre Polonorum usque ad tempora regis Assueri, Hester mariti, qui regnavit super centum viginti septem provincias," regem sive principem Polonia habere non curavit,

Mart. Gal. str. 14.

2) Polonia magna Slavorum provincia cujus terminum in Ruzziae regnum dicunt connecti, dividitur in octo episcopatus. Quondam habuit regem nunc autem ducibus gubernatur. Servit et ipsa sicut Boemia sub tributo imperatoriae potestati. Helm. Chr. slav. I. 1.

de ipsorum eciam actibus sive bellis usque ad dicta tempora nulla fit mencio, quia" hanc delevit oblivio. Sed tamen Sed tamen quomodo regnum Polonie primo sit ortum sic procedam.

albo wojnach nie ma aż do onej pory zadnej wzmianki, bo je pochłonęła niepamięć. Jak zaś najpierw królestwo lechickie powstawało, tak rzecz wyluszczam.

a) eciam tak wyd. gd.; rkp. III enim; rkp. II nie ma. b) »olim« tak rkpp. II i III; wyd. gd. nie ma. c) »natura... dotarc« tak rkp. III wyd. gd. natura eciam ibi decoravit; rkp. II natura inibi est dotata: oba mylnie. d) »quorum« tak rkp. III; wyd. gd. i rkp. Il quoque. e) »qui regnavit super centum viginti septem provincias<< tak wyd. gd.; rkpp. II i nie mają. f) »quia... oblivio« tak rkpp. II i III; wyd. gd, nie ma. Po słowie quia wcisnęła się w rkpp. II i III z brzegu zapewne zagarniona sentencya, odłączona jednak nawiasem: antiquitas temporis, negligentiae nutrix, mater ingratitudinis.

olim fuit multorum parens natorum, quos proceritate stature, virium robore...

Porównaj z tem to co o tych dawnych przodkach naszych przytoczył Mateusz z Troga: Infinitissimae numerositatis manum quondam (in Illyrico) viguisse, quos adultae robur animositatis exercebat.

inibi.

Tym wyrazem znajdującym się we wszystkich rękopismach zdaje się autor wskazywać na odleglejszą od siebie miejscowość. Z Mateusza widać że to było w Iliryi. Zatrzymywał tedy Miorsz niekiedy wyrażenia dawniejsze, chociaż je nie zupełnie pojmował.

in descripcione quorum suorum annalium...

Suus zamiast ejus przychodzi częściej u naszego autora, tak zaraz niżej czytamy: Gallos sua patria capere non potuit. Jestto zresztą wyrażenie dość zwyczajne u wzorowych nawet pisarzy łacińskich: tu zaś poświadcza ono że Miorsz rodowość swoją od rodowości Polaków odróżnia, co już przy innych okolicznościach postrzegaliśmy; w przeciwnym bowiem razie powiedziałby byl: in descripcione nostrorum annalium.

Z otwartością godną znakomitszego kronikarza wskazuje nam tu nasz autor swoje źródło: czerpał on ex descripcione suorum (id est Lechiticorum) annalium a ten szczegół jest nieskończenie ważny.

Kiedy pisana była ta: descriptio annalium? gdzie? i przez kogo? to zostanie podobno na zawsze zagadką, że jednak była w Polsce na początku wieku XI i że zawierała dzieje nadadryackich Lechitów, to zdaje się nieulegać wątpliwości. Imię Assuerus ostrzega że to był utwor xięży, przenoszących zwykle terminologię biblijną nad świecką. Podo

bieństwo też z Trogiem nietylko co do treści ale i co do wyrażeń, jak to wnet obaczym, każe ją przyznać duchowieństwu obrządku łacińskiego, mającemu z powołania bliższą klasyków rzymskich znajomość.

a dicto Wandalo patre Polonorum.

Powiedziawszy autor wyżej że Polacy zwali się niegdyś Wandalitami, używa już tu dowolnie tych nazwisk; czytelnik jednak raczy uwawać że tu mowa o Adryosie (Antarze) i pochodzących od niego Antaryotach czyli Linchitach, o których rzekło się już w rozd. III. pp. 3.

usque ad tempora regis Assueri Hester mariti.

Kilku królom perskim dawali Żydzi nazwisko Aswera; którego zaś z tych królów nazywa pismo święte, mianowicie xięga Esther Aswerem? o tem były różne mniemania. Wydawca biblii łacińskiej z roku 1745 1 rozwiódł się nad tem szeroko, że tym Aswerem niemógł być kto inny jak tylko Daryusz syn Histaspa. Z xiąg Józefa Flawiego pokazuje się niby że to był Artaxerxes dlugoreki, 2 i za tem mniemaniem szedł Marcin Polak w swojej kronice. Nakoniec Izydor tudzież uczony biskup Jornandes powiadają wyraźnie że to byl Artaxerxes Memnon, 3 który, jak wiadomo, wstąpił na tron około roku 404 przed Chr., a panował do 361. Nasz Miorsz dzielił przekonanie tych biskupów, jak tego dowód obaczym niżej. Jakoż zdanie to było wcześnie już w Polsce upowszechnione, w starym bowiem roczniku krakowskim czytamy: Artaxerxes anno XL. Hesler hystoria impletur IIII mill. DCCCXXXIII. Iste altero nomine ab Hebreis Assuerus vocatur; maritus Hester. Rkp. Gład. str. 3.'

Temi słowami zakończył nasz kronikarz swoje wstępne wiadomości, a rozpoczyna odtąd pierwszy okres dziejów lechickich.

Stanąwszy na tych słowach przejdźmy na chwilę do dwoch innych kronikarzy: Mateusza i Wincentego, i obaczmy jak oni czytelników swoich w wątek historycznych zdarzeń wprowadzają. Powieść ich wesprze i rozjaśni nam nie w jednym względzie opowiadanie Miorsza, przezco rzecz sama zbliży się do powagi historycznego świadectwa. Tylko przez skupianie pojedynczych promyków rozrzuconych po rozmaitych pisarzach, stanąć może ten lub ów ciemny szczegół naszych dziejów w światłości

') Biblia sacra vulgatae editionis, juxta editionem Parisiensem Antonii Vitré. Antverpiae 1715 in 4o I str. 440.

2) Flavii Josephi antiq. II. 6.

3) Artaxerxes Mimmon Darii et Parisadis filius... Ipse est ab Hebraeis qui dicitur Assuerus sub quo liber Hester confectus est. Jorn. de regn. succ. Murat. str. 224,