1 ultionem, extorquere tamen non poterat. Nie podbił on orężem Ilirów; ale przez podburzanie siedzących im za plecami, i dotąd w zgodzie z nimi żyjących Galatów czyli Galów nadadryackich, z których posłami już się nad Dunajem umawiał, zrobił ich odtąd mniej niebespiecznymi dla Macedonii, i przywiódł do tego, że po upływie lat kilku słali ku niemu swych posłów aż do Babilonu z oświadczeniami przyjaźni, spółubiegając w tem z pomienionymi Galami. et sic postremo cessavit exactor, quievit tributum. Słowa zbliżające się bardzo do owych Troga extorquere non potuit (tributum) a zgodne z tem co w powyższym przypisku powiedziałem. Ille igitur aurifex... princeps constituitur. Klejtos nazwany jest wyraźnie synem Bardyla, i o znakomitym rodzie jego wątpić nie można; czy zaś Glaukias do znakomitszego rodu należał, o tem nic nie wiadomo. Arryan zowie go w powyższym opisie zaraz na początku królem taulanckim: jakoż mógł nim być w jednej części kraju, chociażby z królewskiego rodu nie pochodził, podobnie jak był potężnym królem Bardyl, pierwotnie weglarz. Ze starożytnych pisarzów nie wiadomo jest jakim sposobem ów Glaukias z królika czy wodza taulanckiego został potężnym królem ilirskim, walczącym kilkakrotnie zwycięsko przeciw całej potędze macedońskiej Kasandra: stoi tylko niewzruszony ten wypadek, oparty na świadectwie Diodora sykulskiego i Plutarcha, że tenże Glaukias, po meteorycznem przemknieniu się w dziejach ilirskich syna Bardylowego, Klejtosa, istotnie na ten tron był wyniesiony. dictusque est Lestco, id est: astutus. Thavxías zwany jest ten król u pisarzów greckich: Arryana, Diodora i Plutarcha, a imię Lestko którem go zowią kronikarze polscy, zdaje się być tylko tłumaczeniem tamtego. Tavoow bowiem znaczy łyszczeć, splendere: i u pisarzów polskich Leszkowie nasi zwani są Leszczkami, a właściwie Łyszczkami. Oznacza więc to imię świetnie panującego, i godna też jest uwagi, że tylko takim królom którzy się rządami swemi wsławili dane jest przez kronikarzy naszych to imię; w zupełnem przeciwieństwie do tego imienia, jest imię Popiel dawane tylko królom niedołężnym. Nie od rzeczy też będzie tu zauważać jak ściśle wiąże się 1) Ptolom. Lag. frag. 2. Arrian. Anab. IV. 6. 2) Diodor. Sic. XVII. 113. Trog. ap. Just. XII. 13. 3) Miech. Cron. I. 8; Kochanowski Jan I. 55. wyd. Most. imię Lestko z samem nazwiskiem kraju, mianowicie z ową ilirską Linkistiją czyli Lichnitiją. W wyciągach z Euzebiego i innych które wydał Józef Skaliger (Thesaurus temporum, Amstelod. 1658 fol. 58-85) nazwisko Lichnitii wytłumaczono łacińskim wyrazem: lucidissima, i zdaje się że nazwisko to jest istotnie w związku ze słowem greckiem dú×ŋ, 75 oznaczającem światło: lux prima; ztąd λvxnyevýs, éos, lucem generans vel e luce genitus. Kiedy więc u Teopompa Bardyl król ilirski nazwan jest o insns, a Strabo o całym narodzie Bessów powiada: vnò τῶν λῃςῶν ληςαὶ προςαγορεύονται VII. 318, tedy zdaje i Grecy przez wzgardę dla tych barbarów, podobieństwo brzmienia chwytając, mieszali nazwisko ich z greckim wyrazem λnsns oznaczającym rabusia. Nasz Miorsz wypatruje w imieniu Łyszczka wyraz niemiecki listig, czem udowodnia że język niemiecki więcej był mu znany niż polski: otoż jeszcze jeden ślad jego cudzoziemskości. ROZDZIAŁ XIV. Zastanowienie się autora w którem wskazuje źródło powyższej powieści swojej o Lestku I. Źródłem tem jest list Alexandra pisany do Arystotelesa i odpowiedź tegoż Alexandrowi. Oba te listy wyjęte z xięgi w której się ich około dwiestu znajdowało, autentyczne nie są; ale są dawne i układane ze znajomością historyi: widać w nich atoli tuowdzie jakoweś uszkodzenia pochodzące z niezgrabności bądź łacińskiego ich przerabiacza, bądź przepisywacza. Nulli ergo dubium esse debet quod Poloni per astuciam primi Lestconis, tandem regis `Polonie, Alexandrum devicerunt. Est enim liber epistolarum Alexandri, ducentas pene epistolas continens, in quarum una scribit Aristoteli in hunc modum: ,,Ne de nostro statu te semper sollicitum dubia sus pendat hesitacio, noveris nos Nie podpada to zadnej wątpliwości że Lechici fortelem pierwszego Lestka, poźniej króla lęchickiego, poko nali Alexandra. Jest bowiem xięga listów Alexandrowych zawierająca około dwiestu listów; w jednym z nich pisze on do Arystotelesa w ten sposób: ,,Abyś, jako zawsze troskliwy o nasze zdrowie, nie zostawał dłużej apud Linchitas peramplissime niepewności, donosimy ci że prosperari. Est autem urbs famosa Linchitarum septentrionali Pannonie (Paeoniae) lateri conjunctissima quam Caranthas vocant: plus virorum viribus quam opibus, plus arte quam situ munitissima, de hac et de contiguis pro voto triumphavimus." In ea vero epistola quam rescribit Aristoteles, sic habetur: ,,Fama est de Caranthis Linchitarum te cum tuis triumphasse; sed hujusmodi gloria triumphi tuis utinam titulis nunquam accessisset! Ex quo enim tributum ignominie tuorum infusum est intestinis legatorum, ex quo linchiticos expertus es argiraspidas; tui rutilancia solii apud multos deferbuit: imo tui visum est imperii mutasse diadema, quod vere verum fateor, de quibus nam hec dicerentur, sine u Linchitów najpomyślniej nam się powodzi. Jest bowiem sławne miasto w Linchitii z północną stroną Peonii najbliżej się stykające, które zowią Karantas: zamozne ono bardziej w męże waleczne niż w dostatki, i więcej sztuką niż położeniem warowne; z niego więc izjemu przyległych odnieśliśmy tryumf zupełny." W owym zaś liście który mu odpisuje Arystotel, tak stoi: ,,Dowiaduje się, że z Karantas linchickiego ty z wojskiem swojem tryumf odniosles; lecz sława tryumfu takiego bogdajby była nigdy nie przyłączała się do twoich zaszczytów! Odkąd bowiem dań haniebna wsypano w skóry twych posłów, odkąd zaznałeś argiraspidów linchickich, świetność tronu twojego przyćmiona została w oczach wielu: ba nawet zdaje im się eś zginął; i zaiste nie wiedziałbym dotąd jeszcze, o ja tue narracionis beneficio us kichto bitwach twoich tutaj que hodie non intellexerim." gadają, gdybyś mie był w tem Vale." nie oświecił łaskawie. Bądź zdrów." a) »quod vere verum fateor... intellexerim« słowa te znajdują się tylko w rkpp. kroniki Wincentego. Est enim liber epistolarum Alexandri, ducentas pene episto las continens. Starożytni chlubili się posiadaniem prawdziwych listów Alexandrowych które miały być wkrótce po jego śmierci zebrane. Pisywał on istotnie z najdalszych swoich wypraw do Olimpii a podobno i do Arystotelesa, a w listach tych znajdowała się niejedna bajka.1 Prócz tego retorowie zaczęli puszczać w obieg mnóstwo listów Alexandra podrobionych, tak że już dawni pisarze spominają o wielkiej ich ilości. Ztem wszystkiem przywiązywano do nich wielką wagę i raz wraz się na nie powoływano. Nie wspominając innych, mniej wiarogodnych pisarzów, u Plutarcha na przykład są one źródłem najważniejszem. Ani wątpić że ten rozsądny pisarz robił w owej ilości listów, jaka za jego czasów obiegała, pewien wybór: mógł więc opierać się na powadze tych listów tem bardziej, że i w tych nawet które były podrobione, zdarzenia prawdziwe lub za takie podane służyły podrabiaczom za przewodnika. Uważmy ich znamiona. Jeden z przytoczonych całkowicie u Plutarcha brzmi tak w przekładzie łacińskim: Alexander Aristoteli salutem! Parum recte fecisti quod disciplinas acromaticas vulgaveris. Ubi enim cæteris præstabimus, si hæ in quibus instituti sumus omnibus promiscuœ erunt discipline? Ego vero optimarum rerum scientia mallem me quam potentia præcellere. Vale. 3 Inne znowu znamiona widać na przykład w liście pisanym przez Alexandra do Amazonek który przywodzi z Pseudo-Callistenesa Juliusz Walery. 4 (Rex Alexander Amazonis salutem!) Victorias nostras et in Darium bella eximiasque in alios quoscumque militavimus glorias, haud dubito vobis famæ ipsius magnificentiam ) Arrian. VI. 1; Augustin. de civ. Dei XII. 10. 2) Minutius Felix c. 21. Mówi on se tych listów jest volumen insigne. 3) Plut. in Vit. Alex. Wyd. Mull. III. 25. str. 136. commendasse. Nam et Pori fortunam et iter nostrum in Oxydracontas ac Brachmanas digne taceri non arbitror: in hoc nomine gymnosophistarum etiam per clementiam laudatiora: quippe quos siverim agere in pace, ac suis legibus moribusque donaverim. Quod si vobis haud displicet, accipite nos isto venientes et quod est amicitiæ munus, diis sacrificate pro nobis: jam quippe vobis aderimus. At vos velim obviare nobis animo grantante cum ad amicitiam iter istud, non ad periculum sit futurum. Następuje ogromnie długa na ten list odpowiedź Amazonek. Już sama treść tego listu nie dozwala wątpić że go układał któryś z retorów, opierając się na kłamliwej wiadomości o zetknięciu się Alexandra z Amazonkami, podanej niegdyś przez Klitarcha, Polikritosa, Onesikritosa, Antigenesa i Istra, a powtórzonej niebacznie przez Diodora sykulskiego1 Kurcyusza i Troga Pompeja. Strabo i Arryan oglosili ją wprost za bajkę. Xięga listów którą miał pod ręką nasz Miorsz, jest dziś nieznana i najpodobniej już zaginęła. Znajdują się wprawdzie po różnych bibliotekach listy Alexandrowe w rękopismach, posiada je i biblioteka Ossolińskich; ale te nie są ani w takiej ilości, ani też treścią podobne do tych które nasz kronikarz przytoczył. W tak wielkiej liczbie jaką obejmowała ta zaginiona xięga, mogły się znajdować listy oboich znamion. Uważaliśmy w liście Ateasa przesłanym Filipowi przesadę niesłychaną i dziwactwa. Nie powiedział też autor że go wyjął z xięgi listów Alexandrowych; może być że wyjęty on jest zkądinąd, z innego źródła w którem go już do niepoznania przekształcono; przeciwnie w tych dwoch listach które w tem oto miejscu przytaczają nasi kronikarze jest pewna prostota i zwięzłość. Co do formy odpowiadają one temu jaki wyżej przywodzi Plutarch, i niewiele też można im zarzucić pod względem treści. Obaczy to dokładniej czytelnik w następnych przypiskach. Ne de nostro statu... Nadpisu tak w tym liście jako i w odpowiedzi nie ma żadnego. Nie było ich, jak widać, w tej xiędze: a więc i ów nadpis listu Ateasowego: Regi regum A. rex jest wtrętem. noveris nos apud Linchitas peramplissime prosperari. Tak jest o Linchitach mogła być wzmianka w prawdziwych listach Alexandra, bo z nimi walczył zaraz przy wstąpieniu swojem na tron. ') XVII. 77. ') VI. 5. 3) U Just. XII 3. |