I trzeba uważać że ani Miorsz ani Mateusz i Wincenty, jakkolwiek uszkodzone są ich rękopisma, nie mają w tych oto listach nigdzie imienia Poloni, lecz tylko Lechitae lub Lichitae (Linchitae) z wypuszczoną laseczką nad i która głoskę n zastępowała. Ob. rkp. XVI. str. 69.

Urbs famosissima Linchitarum septentrionali lateri Pannonie conjunctissima.

Peonów, jak świadczy Appian, zwali Rzymianie Panonami,' i tak też nazwani są w Itinerarium Alexandra rozd. 60. Ta Panonia czyli Пaioría przypierała północną stroną swoją do Lichnitii. Widzimy tedy dokładną geograficzną znajomość w liście niniejszym.

quam Caranthas vocant... de Caranthis Linchitarum te cum tuis triumphasse.

Polybios opisując wojnę Filipa przeciw Bardylowi ilirskiemu toczoną o krainę lichnicką, wymienia następujące grody zabrane wtedy przez króla macedońskiego Ilirom. Occupavit etiam (Philippus) in Dassaretide: Creonium et Geruntem (Fɛqõvra), circa Lichnidium lacum: Enchelenas, Ceraca (Kégaxa), Sationem, Beos... itd. 2 Inni pisarze jakoto Julius Cezar, Strabo, Ptolomej, Hierokles wymieniają w tej okolicy jedno z głównych miast Herakleę, którą dla odróżnienia od innych miast tegoż nazwiska zowia Herakleq lichnicka: Ἡράκλεια τῶν Λυγκιςών. U Liwiusza zowie się to miasto Pelagonią, bo leżało na rozgraniczu Pelagonii z Linkistią, i w poźnych jeszcze czasach zwano je Herakleą pelagońską lub po prostu Pelagonią. Rozpatrzywszy się za temi skazówkami w starożytnej geografii ilirskiej zdaje się, że spomniana w listach Alexandrowych Caranthas Linchitarum która może w powyższym opisie Polybiosa kryje się pod imieniem Geruntu lub Keraku, jest Herakleją linchicką Strabona, Ptolomeja i Hieroklesa, a Liwiuszową Pelagonią. Z tejto ostatniej nazwy powstać mogła ta którą dziś znachodzimy u Arryana Iýlov nós, nazwa twierdzy w tym kraju najwarowniejszej którą Alexander zdobywał, i z jejto zburzenia, acz nie wprost przez siebie dokonanego, przechwala się Arystotelesowi sam Alexander.

Ex

quo tributum ignominie tuorum infusum est intestinis legatorum. Tak czytał to w tych listach nasz autor, i na tem oparł powyższą powieść swoją o zabiciu posłów macedońskich (str. 300); ale w słowach

1) Illyr. c. 14.

2) Polyb. V. 108.
*) Strabo VII. 323.

tych było coś pomylonego, i czytano je także tak: ex quo acerbum (res ponsum?) tuis infusum est testimoniis legatorum. (Wyd. gd. str. 6.) Jeśli odsuniem na bok pewną niezgrabność w tem wyrażeniu, pokazywałoby się z tych słów to tylko że posłowie macedońscy w ogólności jakiejś hańby doznali. I to jest podobniejsze do prawdy.

ex quo Linchiticos expertus es argiraspidas.

Justyn spomina argiraspidów macedońskich dopiero w wojnie indyjskiej. Jakie źródło miał tu przed oczyma układacz listu niniejszego, nie wiadomo.

tui visum est imperii mutasse diadema... de quibus nam hec dicerentur sine tue narracionis beneficio usque hodie non intellexerim.

Z temi słowami listu Arystotelesowego porównaj to co mówi Arryan pod koniec swego opisu: że w Tebach zrobiono powstanie, i rozpuszczono wieść po Grecyi jakoby Ilirowie Alexandra zabili. Wieść ta, jak powiedziałem wyżej, opierała się na dwukrotnem ranieniu Alexandra: w głowę i w kark. Plutarch de fort. Alex. O tem wszystkiem mógł donosić Arystoteles Alexandrowi, i zdaje się że Alexander w skutek odebrania takich wiadomości wracał spiesznie ku domowi, zapewniwszy pierwej sobie spokojny odwrót za pomocą nocnej wycieczki która mu się powiodła.

ROZDZIAŁ XV.

Śmierć Lestka I, a po nim długie bezkrólewie.

Regnavit hic Lestco annis multis et obiit sine prole, post cujus decessum iterato Polonorum imperium diu sine rege permansit.

Panował ten Lestko lat wiele, a umarł bezdzielny; po jego śmierci powtórnie królestwo lechickie długi czas bez

króla zostawało.

Regnavit hic Lestco annis multis.

Jak długo Glaukias panował, nie podają tego starożytni pisarze; nie wiele też musiało być o tem w tak zwanych Getikach, kiedy kronikarze nasi rzecz tę ogólnikiem zbywają. Około roku 279 przed Chr.

1) XII. 7.

dzieją się wielkie zmiany w Iliryi: Autaryoci po nieszczęśliwej wyprawie z Galami na Delfy, która ani wątpić że już po śmierci Glaukiasa przypadła zmuszeni są opuścić swoją ojczyznę i przenieść się do Getów nad Dunaj. Z tych wypadków domyślać się można że to są owe czasy bezkrólewia i domowych kłopotów, o których nasz kronikarz niżej rozpowiada.

et obiit sine prole.

Wiadomość mylna zupełnie. Wprawdzie mówi Trog że Glaukias przybrał za syna swego Pirrusa 2: zkąd możnaby wnosić iż własnych dzieci nie miał; ale Plutarch w życiu Pirrusa mówi wyraźnie o dzieciach Glaukiasa: Glaucias tradidit confestim uxori suae Pyrrhum, praecepitque ut una cum liberis suis educaretur. (c. 3.) A dalej nieco: Unus ex Glauciae filiis in quorum contubernio Pyrrhus creverat, uxorem ducebat. (c. 4.) Zdaje się jednak że żadno z dzieci Glaukiasa nie przyszło na tron po ojcu. imperium diu sine rege permansit.

Przerwa jaka w tem miejscu u kronikarza naszego następuje wynosi blisko dwa wieki iz pisarzów starożytnych jacy są dziś znani ledwie w jakim szczególe zapełnić się daje.

Przed zamknięciem wiadomości o Graku i jego dzieciach, wypada mi obejrzeć podania naszych pobratymców i takowe włączam do niniejszego rozdziału.

Podania czeskie o Graku i jego dzieciach.

Po tem co się ze starożytnych dziejów ilirskich w kronikach polskich przechowało, najwięcej uwagi godne są czeskie podania. Znajdują się one głównie w kronice Kozmy i w pieśni zwanej Sądem Libusy. Nie tyle wydatne w tej mierze jest to co zapisał Nestor; atoli nierównie więcej szczegółów ma on do okresu następnego. Czesi objaśniali ze szczególną troskliwością stare swoje pomniki: ich gorliwość w tej mierze jest prawdziwie wzorowa. Wielu uczonych roztrząsało krytycznie i Sąd Libusy i odnoszące się ku niemu miejsca z kronik, a pytania jakie w tym przedmiocie nasuwać się mogą, uważają dziś po zjawieniu się dziela Aelteste Denkmäler der böhmischen Sprache wydanego przez P. J. Szafarzyka i Fr. Palackiego, za stanowczo rozstrzygnione. Łatwo się na

Appian Illyr. 4; Diod. sic. III. 30.

2) Glaucias eum (Pyrrhum) diu protexit, addito in auxilium etiam adoptionis officio. Trog. ap. Just. XVII. 3.

to zgodzić pod względem filologicznym, pod względem odnoszeń się językowych; ale pod względem historycznym rzecz ta nie jest należycie poznana. Palacki w Dziejach czeskich, które od lat kilku wydaje, umieścił Kroka, Libusę i Przemysława w okresie między Samonem a Borzywojem, a zdanie to jego niewiele odkociło się od zdań Czackiego, Lelewela i Ossolińskiego którzy nam Leszka naszego w Samonie upatrywać kazali, chociaż już Naruszewicz, znacznie dawniej przed nimi, zmysłem prawdziwie historycznym pojmował, że w tak zwanej bajecznej naszej historyi snują się rysy Byrebisty, Kotysa, Decebala; a ojciec Mieczysława, Ziemysław, jest nie kto inny jak ów Perfirogenity xiążę wielkochrobacki. Trzeba się zaiste dziwić że tak jasne pojęcia nietylko nie zostały przez długi czas przez nikogo podniesione i poparte, ale nawet odrzucone ze szczętem i zastąpione ladajakiemi przypuszczeniami które się i dziejom i zdrowej logice sprzeciwiają. Jak niegdyś nasz Lelewel i Ossoliński, tak i dzisiejszy czeski historyk jest w błędzie. Spomniałem już wyżej gdzie właściwie odnieść należy czeskiego Kroka i córkę jego Libusę, mówiąc o polskim Graku i Wandzie. Aby się komu nie zdawało że to mniemanie rzucone jest dowolnie, że to co w rozbiorze podań naszego Miorsza może mieć jakoweś poparcie, do podań czeskich zastosować się nie da, zastanowię się tutaj obszerniej nad podaniami czeskiemi i będę się starał przedstawić je w związku tak z sobą jako i z podaniami polskiemi.

Wypłynęły te podania ze źródeł zupełnie różnych: Miorsz miał pod ręką latopis lęchicki: descriptio suorum annalium; Kozma zasilał się pieśnią i gawędkami starców które barwil niekiedy własnym domysłem, twierdząc naprzykład: że podziśdzień (roku 1120) w skarbcu królów czeskich znajdują się Przemysława chodaki, I. 18; kładąc w usta poganki Libusy pobożną przepowiednię o świętym Wacławie i świętym Wojciechu, I. 20, i upewniając że Przemysława potomkowie po wiek wieków w Czechach panować mają, I. 16. Mimo tej różności źródeł z której wyniknąć musiały koniecznie odmiany w szczegółach, ogół jednakże i istota powieści Kozmowej tak jest podobna do powieści kronikarza polskiego że po bliższem jej rozpoznaniu niepodobna zaprzeczyć iż obaj jedną i tą samą rzecz rozpowiadają. Trzy głównie osoby obejmuje czeskie podanie: Kroka, piękną córkę jego Libusę i przemyślnego Przemysława. Z tym ostatnim wyczerpuje się powieść czeska, bo suchy poczet imion umieszczony u Kozmy po Przemysławie, jakoto: Nezamysl, Mnata, Wogin, Vnislaw, Kresomisl itd., jest dodatkiem samego Kozmy który z właściwą sobie szczerotą wyznaje że tak o życiu jak i o śmierci tych xiążąt panuje

milczenie. Urywa się więc stare podanie czeskie na Przemysławie tak jak się podanie polskie na Lestku przemyślnym urwało; a jeśli rozważym w jakichto oddziałach czasu panują te trzy osoby, mianowicie: że córka Kroka, Libusa, wstępuje na tron bezpośrednio po ojcu, równie jak Wanda; a Przemysław jest jej współczesny, tak jak spółczesny Wandy jest Glaukias: więc pokazuje się widocznie że ten urywek powieści Kozmowej chwycony jest z dziejów ilirskich. Ale wejdźmy już w rozpoznanie słów samego Kozmy. Opowiadanie jego jest rozwlekłe, upstrzone i własnemi, jak się zdaje, rymami i przytoczeniami z poetów łacińskich; wyjmuję więc z niego tylko główniejsze rysy, odsyłając ciekawych po resztę do samej kroniki.

Cosmae pragensis Chronicon Bohemorum.

a) Krok.

Jest on pierwszy który między równymi sobie przychodzi przez osobiste swoje przymioty do wielkiej wziętości i władzy, podobnie jak Grak polski czyli Bardyl. Ma troje dzieci, między któremi trzecią właśnie jest sławna Libusa, jak tamtego Wanda, a ku jego pamiątce wznosi się gród nazwany Krakowem od jego imienia, podobnie jak to czytaliśmy u Miorsza.

Post haec quicunque in sua tribu vel generatione persona, moribus potior et opibus honoratior habebatur, sine exactore, sine sigillo, spontanea voluntate ad illum confluebant et de dubiis causis ac sibi illatis injuriis salva libertate disputabant. Inter quos vir quidam oriundus extitit, nomine Crocco ex cujus vocabulo castrum, jam arboribus obsitum in sylva quae adjacet pago Ztibene, situm esse dinoscitur.

Vir fuit hic in suis generationibus ad unguem perfectus, rerum secularium opulentia praeditus, judiciorum in deliberatione discretus, ad quem tam de propriis tribubus, quam ex totius provinciae plebibus, velut apes ad alvarea, ita omnes ad dirimenda convolabant judicia. Hic tantus vir ac talis expers virilis fuit prolis: genuit tamen tres natas, quibus natura non minores, quam solet viris, sapientiae dedit divitias.

Quarum major natu nuncupata est Kazi quae Medeae Colchicae herbis et carmine, nec Paeonio magistro arte medicinali cessit...

Laude fuit digna, sed natu Tetka secunda,
Expers et maris ac emunctae femina naris....

Haec stulto et insipienti populo Oreadas, Dryadas, Hamadryadas adorare et colere et omnem superstitiosam sectam, ac sacrilegos ritus instituit et docuit...