condicione humillimi... Prostego stanu byl Lestko II według naszego kronikarza; i tak tei o tem wiedzial Strabo, jego bowiem wyraženie Βοιρεβίζας ἀνὴρ Γέτης wskazuje na człowieka z pospólstwa. ut victus celeriorem nunquam nisi nomine regis audeat salutare. Do zabaw tedy starożytnych Getów należały gonitwy, w których ten co pierwszy staje u mety zwany był królem przez swoich towarzyszów. Taki sam zwyczaj przechowuje się dotąd między ludem na Szląsku mianowicie we wsi Laskowicach trzy mile od Wrocławia,1 tudzież w Łużycach i po innych krajach przez Słowian zamieszkałych. Dolus nemini patrocinutur. Janowski liczy tę formułkę prawniczą do miejsc wyjętych z prawa rzymskiego którego znajomość widoczna jest w naszym kronikarzu; ależ ta sama formułka mogła być wyjęta i z prawa kanonicznego znanego również naszemu kronikarzowi, a jeden z bardzo dobrych rękopismów kroniki Wincentego ma nawet przytoczony rozdział prawa kanonicznego w tem miejscu: De rescriptis sedis apostolicae. Si latet ars prodest; affert deprehensa pudorem. Pierwszy z tych wierszy jest Owidego: De arte amandi 313; drugi dorobiony, jak się zdaje przez naszego kronikarza. O magne vigilancie princeps cujus oculus somnum in principatu non vidit. Żart naśladowany z Cicerona który powiedział: Caninio Consule scito neminem prandisse. Nihil tamen eo Consule mali factum est. Fuit enim mirifica vigilantia, qui suo toto consulatu qui suo toto consulatu somnum non viderit. Epist. VII. 30. ROZDZIAŁ XVII. Lestko II na tron przyszedłszy jest jednym z największych mocarzów. Podaje tu nam autor w ogólnym zarysie obraz cnót domowych i publicznych tego wielkiego króla, wyjęty, jak się zdaje, z kroniki lęchickiej. Ważny on jest dla historyi item wiarogodniejszy że tak w pisarzach starożytnych jak i w podaniach pobratymczych plemion słowiańskich znachodzimy do niego niektóre paralele. Verum ad acta istius Lest- Alez wróćmy do opisu czykonis secundi revertamur. nów Lestka drugiego. Ten ) J. S. Bandtkie Dzieje Pol. I. 46. wyd. z r. 1835. animositatis Huic tantum exercende fuit studium, ut plerisque hostium robustissimis singulares indixerit conflictus, a quibus non solum vitam, sed et regna et fortunas extorsit; cui dum hostis deerat extraneus, suos aut contra se aut invicem dimicaturos premiis invitabat. Tanta quoque illi fuit prodigalitas in omnes, ut sibi mallet ex virtute nasci egestatem, quam ex tenacitate abundanciam; ut se prius egere pateretur, quam egenis denegare subsidia, vel benemerentibus non dependere stipendia. Nec defuit illi soror honestatis, amica prudencie: sobrietas. Hujus enim mensae, hujus conviviis hec habita est circumspectio, ut nec ultra quam natura jussit, nec citra quam honestas imperavit, aut exigi liceret, aut impendi. Solercior illi cura plus animi placere dotibus quam corporis. In quo illud inter ceteras virtutes emicuit w wojennem rzemiośle takie miał zamiłowanie, że najwaleczniejszym nieprzyjaciołom swoim kolejno wojnę zapowiadał i nietylko im życie ale i królestwa i dostatki odbierał; a gdy brakło nieprzyjaciela zewnątrz, zachęcał nagrodami swoich, aby się albo między sobą albo też z nim potykali. Szczodrość zaś jego dla wszystkich była tak wielka, i gotów był niedostatek cierpieć pełniąc te cnotę, niż bez niej opływać w dostatki; i prędzej wolałby znosić sam nędzę, niż odmówić wsparcia ubóstwu, lub nagrody zasłudze. Nie obcą też była mu trzeźwość ta siostra przyzwoitości a przyjaciółka rozsądku: u stołu bowiem jego i na biesiadach było takie urządzenie, is nad to co wymagała potrzeba lub co przyzwoitość nakazywała, nie można było ani zadać ani łożyć wydatku. Starał się on jaśnieć bardziej zaletami duszy niż ciała. Prócz innych cnót odznaczał się humilitatis insigne: quociens namque eum regalibus insigniri, regia ut assolet, poposcisset dignitas, originarie non immemor condicionis, in habitu sordido prius thronum regium conscendit, regalem ornatum scabello pedum supprimens; deinde regiis decussatus insignibus, scabello insedit, illis extreme paupertatis panniculis in supremo orchestro reverentissime collocatis. Et hoc sane perdecuit regem plus humilitate decorum quam purpura conspicuum, ac si sibi diceret: principem te eligerunt, noli extolli, sed esto quasi unus ex ipsis; et illud memento quod cinis es et in cenerem reverteris.b Sic te stare putes, si stans cedisse vereris, Sic re virtutes, sic res virtute me reris. nadewszystko pokorą: ilekroć bowiem dostojność królewska wymagała tego po nim, aby, jak niesie zwyczaj, strój świetny przywdział, pamiętny na swój stan dawniejszy, siadał najpierw na tronie w odzieży lichej, ozdoby królewskie u podnóża jego złożywszy; a potem przywdziawszy je siadał sam u podnóża tronu, ubogą odzież swoją z uszanowaniem na najwyższej ławie składając. I zaiste pokora taka zdobila króla tego świetniej nizli purpura, zdawał się bowiem mówić do siebie: królem naród cię obral: nie unoś się dumą, lecz bądź tak skromny jakby jeden z narodu; i o tem też pamiętaj zes powstał z prochu i w proch się obrócisz. Stojąc wysoko pomnij na losu obroty, A będziesz i enot pelen i możny przez cnoty. a) »natura jussit nec citra quam tak wyd. gd. i rkpp. III; rkp. II nie ma. b) et illud memento... reverteris tak rkpp. II i III; wyd. gd. nie ma. Być może iż to jest wtręt poźniejszy. Et regna et fortunas extorsit. Te słowa wielce są podobne do słów Jornanda: ut non solum mediocribus imo et regibus imperaret. De orig. Get. c. XI., a właśnie mówi to o czasach Birebisty który przez Dikeneja ludem samowładnie rządził. Strabo wymienia szczegółowo te kraje i te narody które pokonał zwycięzki oręż Birebisty. Jest on spółczesny tego króla i w swojem historycznem dziele, które niestety do naszych czasów nie doszło, mówił zapewne o nim bardzo obszernie; w geografii zaś rzucał o nim tylko nawiasowe wzmianki które są jedyne niemal w tym przedmiocie, dlatego przytaczam je tu w oryginale i w dosłownym polskim przekładzie: Βοιρεβίζας ἀνὴρ Γέτης, ἐπιξας ἐπὶ τὴν τοῦ ἔθνους ἐπιςασίαν, ἀνέλαβε κε κακωμένους τοὺς ἀνθρώπους ὑπὸ συχνῶν πολέμων και τοσοῦτον ἐπῆρεν (ἐν) ἀσκήσει καὶ νήψει, και τὸ προσέχειν τοῖς πράγμασιν, ὥστ ̓ ὀλίγων ἐτῶν μεγάλην ἀρχὴν κατεσήσατο, καὶ τῶν ὁμόρων τοὺς πλείςους ὑπέταξε τοῖς Γέταις· ἤδη δὲ καὶ Ρωμαίοις φοβερὸς ἦν διαβαίνων ἀδεῶς τὸν Ἴςρον, καὶ τὴν Θράκην λεηλατῶν μέχρι Μακεδονίας καὶ τῆς Ιλλυρίδος. Τους τε Κελτές τοὺς ἀναμεμιγμένες τοῖς τε Θραξὶ καὶ τοῖς Ιλλυριοῖς ἐξεπόρθησε, Βοΐους και ἄρδην ἠφάνισε τὰς ὑπὸ Κριτασίρῳ, καὶ Ταυρίσκους προς τὴν ευπορίαν τῷ ἔθνους. Συναγωνιτὴν ἔσχε δὲ Κένεον ἄνδρα γόητα, καὶ πεπλανημένον κατὰ τὴν Αἴγυπτον, καὶ προσημασίας ἐκμεμαθηκότα τι νὰς, δὲ ὧν ὑπεκρίνατο τὰ θεῖα· καὶ διολίγον καθίςατο θεὸς, καθάπερ ἐφαμεν περὶ τοῦ Ζαμόλξεως διηγούμενοι. Τῆς δὲ εὐπειθείας σημεῖον ἐπείσθησαν γὰρ ἐκκόψαι τὴν ἄμπελον, καὶ ζῆν οἴνου χωρίς. VII. 303. 504. Λέγωμεν δὴ τὰ Ιλλυρικὰ πρῶτα, συνάπτοντα τῷ τε Ἴςρῳ, καὶ ταῖς "Αλπεσιν, ἃ κεῖται μεταξὺ τῆς Ιταλίας καὶ τῆς Γερμανίας, ἀρξάμενα ἀπὸ τῆς λίμνης της κατὰ τοὺς Οὐϊνδολίκους καὶ Berewistas mąż getycki osiągnąwszy w narodzie najwyższą władzę, ukrzepil lud znekany cigglemi wojnami, i tak go podniosk przez cwiczenie, trzezwose i ciagle zatrudnienie, trzeźwość izw kilku lalach utworzyl panstuo poteine i wieksza czese sasiadów pod moc Getów podbił: rzucił już nawet postrach na Reymian Dunaj smialo przechodzge i pustoszqc az do Macedonii, Tracye i lirye. I Keltów ktorzy się zmieszali z Trakami i Ilirami, zniszczyk, i Bojow co byli pod Kritasirem, a oraz Taurysków zupełnie wylepil, aby tem dzielniej dwignac swoj narod. Do utrzymania go w posluszenstwie mial ku pomocy niejakiego de-Kenea czarnoviešnika, który wiczac sig po Egipcie wyuczył się pewnych znaków wieszczbiarskich: z nich wykladal nadprzyrodzone rzeczy i o malo ze τα boga nie byl uwazan, jakosmy to przy Zamol.rysie powiedzieli. Dowodem jak dalece mu lud ulegal jest to, że usłuchal rady jego aby wyciąć winną macicę i żyć bez wina... Powiedzmy więc najprzód o Iliryku który przytyka do Dunaju i Alp, a polozony jest miedzy Italia a Germania, poczynajqe od jeziora które jest kolo Windelików i Retów i Bojów. Część Ραιτές και Βοΐους. Μέρος μὲν δή τι τῆς χώρας ταύτης ἠρήμωσαν οἱ Δακοὶ καταπολεμήσαντες Βοΐους καὶ Ταυρίσκους ἔθνη Κελτικὰ, τὰ ὑπὸ Κριτασίρῳ φάσκοντι εἶναι τὴν χώραν σφέτεραν, καὶ περ ποταμοῦ διείργοντος τοῦ Μαρίσου, ῥέοντος ἀπὸ τῶν ὁρῶν ἐπὶ τὸν Ἴςρον κατὰ τοὺς Σκορδίσκους καλυμένους Γαλάτας· καὶ γὰρ οὗτοι τοῖς Γλυρικοῖς ἔθνεσι, καὶ τοῖς Θρακίοις, ᾤκησαν ἀναμίξ· ἀλλ ̓ ἐκείνους μὲν οἱ Δάκοι κατέλυσαν, τέτοις δὲ συμμάχοις ἐχρή σαντο πολλάκις. VII. 315. Αὐξηθέντες δὲ οὖν ἐπιπλεῖςον, οἱ τε Γέται οἵ τε Δάκοι, ὥστε καὶ ἔίκοσι μυριάδων ἐκπέμπειν τρατείαν... VII. 305. tej krainy spustoszyli Dakowie wo- Wzrośli tedy do największej potegi Gelowie i Dakowie tak ze dwakrocstolysiecy wojska w bój wysylali... Do tych przez Strabona wymienionych zwycięztw Birebisty należy dodać zdobycie miast nadeuxyńskich począwszy od Olbii aż do Appolonii o którem spomina Dio z Prusei w mowie do Borystenitów mianej roku 94 po Chrystusie. Slowa jego sa: Extrema urbis (Olbiae) expugnatio, omnium acerbissima, accidit annis non amplius centum et quinquaginta ante hunc diem. Ceperunt autem Getae cum hanc urbem, tum caetaras sinistro litore ponti urbes usque Appoloniam... Getae miseruti omnia quae poterant contulissent ad instaurandam Olbiam... Dio Chrys. wyd. Morellego str. 437. O tym wypadku natrąca też zlekka Swetoniusz w żywocie Juliusza Cezara. Na uzupełnienie nielicznych świadectw jakie się o czynach tego króla przechowały, nie od rzeczy będzie przytoczyć tu słowa Jornandesa, Gota, ostrzegając że tenże w opisach swoich zwykle miesza starożytnych Getów z poźniejszemi Gotami. D 1 Potym za panowania u Getów Sitalka Birwisty przybył do Gecyi Dikenej wtedy właśnie gdy nad Rzymianami Sylla ster objął. Któregoto 1) Jak w ogólności cały text Jornandesa nie jest dotąd krytycznie wydany, tak i co do imienia Birebisty nie można być pewnym jak ono właściwie pisane było przez tego autora. Rękopisma jego były mi dotąd niedostępne, porównywać ich więc nie mogłem; postarałem się jednak o podobiznę imienia tego z rękopismu medyolańskiego (biblioteki ambrozyańskiej) jednego z najstarszych, i czytam tu Birruisla. Jeśli zważymy że |