2

Nie dowierzalibyśmy samemu wykładowi tego obrazu, ale kiedy nas jednocześnie upewnia Eutropius i inni że Trajan Dacyę, zająwszy, z calego świata rzymskiego słał niezliczone tłumy aby tak wsie jako mieściny dackie zaludniały;1 kiedy znowu aż do Rzymu zalatuje wrzawa że jacyś barbarzyńcy zakłócili całą północ, a wyparte z swych siedzib ludy północne uderzają z rozpaczą o ściany rzymskiego państwa, chcąc albo zginąć albo znaleść w niem spokojne dla siebie przytulisko; kiedy widzim poźniej że nad Bałtykiem, gdzie jeszcze Tacyt opisywał same ludy germańskie, powstaje druga Dacya, zwana Dacyą mniejszą w stosunku do wielkiej naddunajskiej Dacyi; 3 gdy te i wiele innych jeszcze szczegółów z sobą porównywamy, tedy nie wątpimy ani na chwilę że ostatecznym wypadkiem wojen Trajana w Dacyi było przerzucenie dackiej ludności za Dniestr i za Karpaty.

Nader ważna wiadomość o wychodztwie Słowian znad Dunaju na północ znajduje się w kronice Nestora. Zatwierdza ona to co w tej mierze ze źródłowych rzymskich pisarzów okazaliśmy, a razem wyjaśnia sposób w jaki się ta wędrówka ku północy odbywała. W tym ostatnim względzie jestto najcenniejsze i jedyne w swoim rodzaju świadectwo które uzupełnia i wieńczy całe pasmo podań ojczystych o naszem pochodzeniu..

Chcąc je nietylko słowami Nestora czytelnikowi powtórzyć, ale oraz oswoić go z terminologią która, jakkolwiek już przez wielu uczonych objaśniana, zawsze jednak nasuwa niektóre wątpliwości, sięgam cokolwiek wyżej i daję tu w związku to, co Nestor w obszerniejszem opowiadaniu pomiędzy inne wiadomości rozrzucił, a co stanowi istotę jego wyobrażeń o początkach naszego narodu.

Trzy różne siedliska zdaje on się naznaczać Słowianom: pierwsze i 'najdawniejsze jest: od Epiru wzdłuż adryackiej zatoki; drugie nad Dunajem; trzecie zaś i ostatnie jest dzisiejsze nasze na północy siedlisko. Ta myśl, sama z siebie prosta i rozsądna, świeci jak dyament w mierzchu średniowiekowych podań ze swojej dziwacznej nieco i zaśniedziałej oprawy w jaką je mnichostwo owych czasów przystroiło. Czytelnik pojmie to łatwo że zakonnik peczerski o czasach najdawniejszych mówiąc, nie obejdzie się bez spomnienia potopu, a przebierając się ku

1) Trajanus victa Dacia ex toto orbe Romano infinitas eo copias transtulerat ad agros et urbes colendas. Daciae enim diuturno bello Decibali, res fuerant exhaustae. Eutr. VII, 3; porów. Hist. Misc. X. 61.

2) Julian. Capitolin. in Marc. Ant. Phil. c. 14.

3) Guid. Raven. Geogr. V. p. 747 ed. Gron. cum Pom. Mel.

czasom poźniejszym, spomni o budowie wieży babilońskiej z taką pewnością, z jaką mówimy dziś o budowie kolei żelaznych lub warowni wokoło Paryża. Otoż słuchajmy słów jego:

НЕСТОРОВА ЛѢТопнсь

Słowian siedliska dawniejsze.

Po potopie trije synowe Po potopie trzej synowie Noewi razdielisze zemlą: Sim, Cham, Afet. I jese Wostok Simowi... Chamowiże jese poludeńnaja strana...

I zebrali się na

muże w żrebij brateń; ziwę- aby zaden nie przestępował chą kożdo w swojej częsti. w dział bratni, i aby każdy Byst' język jedin; i umno-zył w swoim dziale. Był naród ziwszemsę człowiekom na jeden (i jeden język); a gdy zemli, pomysliszę sozdati ludzie rozmnożyli się na ziemi stolp do nebese, wo dni postanowili zbudować wieżę Nektana i Faleka. I sobra- wysoką aż do niebios, a byczęsę na miestie Senar poli loto za czasów Nektana i zdati stolp do nebese, i Faleka. grad około jego Wawiłon: i sozdaszę stolp za 40 let, neswerszen byst'. I snide gospod' Bog widieti grad i stolp, i recze gospod': se rod jedin i język jedin. I somiesi Bog języky, i razdieli na 70 i 2 języka i razsieja po wsej zemli. Po razmieszeniiże język, Bog wietrom welikim razruszi stolp, i jest'

ostanok jego promeżiją Asiu

ra i Wawilona, i jest w wysotą i w szirotą lokot 5433, i w leta mnoga chranim ostanok.

Po razruszeniiże stolpa i po razdielenii język, prijeszę

miejscu Senarpolu budować wieżę sięgającą do niebios, a w około niej gród Babilon: i budowali wieżę lat czterdzieści, i nie ukończyli jej. I zstapil pan Bóg obaczyć gród i wieżę, i rzekł: oto naród jeden i jeden język. I pomieszał Bóg języki i rozdzielił na siedmdziesiąt i dwa narody, rozpraszając ich po wszystkiej ziemi. Po rozdzieleniu narodów Bóg wiatrem wielkim zburzył wieżę, i sa szczątki jej między Assyrya a Babilonem, mające wysokości łokci 5433 i tylez szerokości, i przechowują się w poźny wiek.

Po zburzeniu wieży i rozdzieleniu narodów zajęli sy

synowe Simowi wostocznyję strany, a Chamowi synowe połudeńnyje strany; Afetowiże prijeszę zapad i polunoszcznyję strany. Ot sichże 70 i 2 języku byst' język słowienesk, ot plemeni Afetowa, Norci jeże sat' Słowiene.

Po mnoziechże wremeniech sieli sat' Słowieni po Dunajewi, gdie jest nynie agor'ska zemla i bolgar'ska.

Poln. Sobr. I. 1—3.

nowie Semowi wschodnie kraje, a synowie Chamowi kraje południowe; Jafetowi zaś zajęli zachód i kraje północne. Od tych siedmdziesięciu i dwu narodów był naród słowiański, z plemienia Jafetowego, Norcy którzy są Słowianami.

Po upływie zaś mnogich lat siedli Słowianie nad Dunajem, gdzie jest dziś węgierska ziemia i bolgarska.

trije synowe Noewi razdieliszę zemla.

Mnich bizantynski Jerzy grzesny, Γεώργιος ὁ ἁμαρτωλές, napisał kronikę która, jak się z nowszych poszukiwań okazało, była bardzo wcześnie przełożona na język bolgarski. Z niego wypisuje Nestor ten urojony podział ziemi, wtrącając tylko gdzieniegdzie swoje dodatki, lub rozszerzając to co mu się nie dość dobitnie powiedzianem wydało. Tejto przyczynie, mianowicie, że do cudzego textu wiązał się, możnaby przypisać, iż mówiąc tak o najwczesniejszem jako i poźniejszem siedlisku Słowian, ujął myśl swoją nie dość wyraziście, zasłoniwszy imię Słowian i ich siedliska długim szeregiem obcych krain i ludów.

Ipironija, Iluryk-Slowiene, Lachitija, Andriokija, andriejatinskaja paczina.

Iliryk jest nazwa kraju ogólna; jako szczególne jego części wymienione tu są przede wszystkiem Lechitija, Adryocya (u Pliniusza antiqua Tariotarum regio, w której Autaryoci mieszkali i której nazwa jest w widocznym związku z Teopompowym Adryosem), nakoniec dalszy brzeg adryackiej zatoki. Jestto właśnie pierwsza siedziba Słowian wskazana nam przez Miorsza, Mateusza i Wincentego. Nestor jednak idzie tu tylko za Hamartolem w którego texcie tak greckim jak i bolgarskim nazwiska wymienione krain znajdują się w takim samym porządku, prócz glosy: Słowiene, po Iluryku położonej.

Agniane, Galiczane, Wolchwa-Rimlane...

Jak koło nazwy kraju Iluryk imię Słowiene jest niejako glosą i oznacza naród który ten kraj zamieszkiwał, tak też imię Rzymian zdaje się tu być złączone w taki sam sposób z nazwą Wolchwa, która półwysep włoski oznacza. W tym punkcie rozminęli się z właściwą myślą Nestora wszyscy jego objaśniacze i chwalcy. Najuczeńsi z nich bowiem widzą w Nestorowych Włochach, Galów, przytaczając niby na dowód to, że i Kadłubek Galów wymienia. Że jednak ani Kadłubek, ani żaden dawniejszy nasz kronikarz wykładu takowego nie popiera, to widzieliśmy z rozbioru ich textu. Przeciwnie dawny tłumacz polski Nestora, wykłada Wołchow przez Włochów. Annales s. Nestoris, rkp. str. 1.

Ot sich 70 i 2 języku bysť język słowienesk.

Chronologii, jak widzim, nie ma tu żadnej Nestor; z wyrażenia tylko, że po zburzeniu wieży babilońskiej siedli w Iliryku Słowianie, można zrobić wniosek iż Nestor ma ich za autochtonów ilirskich, w czem zapewne myli się; równie jak się mylą ci którzy odwieczne siedziby Słowian w Herodotowej Skitii, lub w Tacytowej Germanii upatrują. Nic prawdziwszego w tej mierze jak zdanie przez rozsądnego Adama bremenskiego wyrzeczone przy innej sposobności, a które trafnie zastosowaćby można do Słowian: compertum est nobis ex multa lectione veterum, istam gentem, sicut omnes fere populos qui in orbe sunt, occulto Dei judicio non semel de regno ad populum alterum fuisse translatos, et ex nomine victorum provincias quoque vocabula sortitas. Gesta Ham. Pont. 1. 5. ap. Pertz SS. VII. 285.

Norci jeże sat Slowiene.

Zdrowa krytyka każe zestawić to miejsce z miejscem powyższem Ilurik - Słowiene i wydobywa myśl prawdziwą autora, identyzując Norców z Ilirami. Tak też robią najznakomitsi uczeni od czasów Dobrowskiego; i co do istoty nic im zarzucić nie można; tylko mniemałbym, że dopokąd nie rozpatrzym się dokładnie we wszystkich waryantach tak starych jako też i poźniejszych rękopismów tej kroniki, nie należałoby zamieniać imienia Norci wprost na lurci: bo Nestor mógł zasłyszeć o innem także imieniu Słowian, podobnie jak o niem słyszał Miorsz, Mateusz i Wincenty. Autaryoci czyli Taryoci, Tracy, Trauzy, Narońcy od rzeki Narony nad którą siedzieli, nakoniec Indowie, któreto ostatnie imię do imienia Autoryatów dodawano, oto są nazwy pod któremi znano dawnych Ilirów, a które samem nawet brzmieniem swojem tak bliskie są imienia, w skróceniu może w rękopismie lawrentowym położonego: Narci,