Dialogi cum Tryphone locis patet. Sic postquam pag. 246. C. eum vocaverat Κύριον δυνάμεων, deinde p. 254. D.y accingit se ad demonstrationem, ὅτι καὶ Θεὸς καὶ Κύριος τῶν δυνάμεων ὁ Χριστὸς, " quod et Deus et Dominus exercituum "sit Christus;" hancque præstat ex Psalmo xxiii. xlvi. &c. Porro p. 275. C. 2 ait : Πειράσομαι ὑμᾶς πεῖσαι νοήσαντας τὰς γραφὰς, ὅτι ἐστὶ καὶ λέγεται Θεὸς καὶ Κύριος ἕτερος ὑπὲρα τὸν ποιητὴν τῶν ὅλων· "Persuadere annitar vobis scientibus "Scripturas, esse videlicet et dici Deum et Dominum "alium præter Factorem omnium;" quomodo et p. 281. D.b de ipso ait, Θεὸς καλεῖται, καὶ Θεός ἐστι, καὶ ἔσται. “Deus "vocatur, et Deus est, et erit." Petiit autem demonstrationes ex apparitionibus factis Abrahamo, Isaaco, Jacobo, Mosi, quibus non Deum Patrem, sed λόγον visum fuisse, adeo sæpe Tryphoni inculcat, ut loca vix numerari queant.

3. Cum autem in plerisque illis locis, et ipso modo citato, eum qui Abrahæ ac Mosi apparuit dicit ἕτερον Θεὸν, Filium non alienæ aut diversæ a Patre essentiæ vult esse, sed soluın distinctam ejus ὑπόστασιν indicat. Quod ex collatione p. 283. A.c et 227.d seq. clare patet. Illic enim ait : Οὐχ ὁ ποιητὴς τῶν ὅλων ἔσται Θεὸς ὁ τῷ Μωσεῖ εἰπὼν αὐτὸν εἶναι Θεὸν ̓Αβραάμ, καὶ Θεὸν Ἰσαὰκ, καὶ Θεὸν Ἰακώβ, ἀλλ ̓ ὁ ἀποδειχθεὶς ὑμῖν ὠφθαι τῷ ̓Ἀβραὰμ καὶ τῷ Ἰακώβ, τῇ τοῦ ποιητοῦ τῶν ὅλων θελήσει ὑπηρετῶν. "Non Conditor hujus universi"tatis est Deus ille, qui Mosi dixit, se esse Deum Abra"hæ, et Deum Isaaci, et Deum Jacobi, sed is, qui vobis "demonstratus est apparuisse Abrahamo et Jacobo, vo"luntati Creatoris universorum ministrans,” nempe λόγος seu Filius Dei. Hic vero ita sermocinatur: Οὔτε ἔσται ποτὲ ἄλλος Θεὸς, ὦ Τρύφων, οὔτε ἦν ἀπ ̓ αἰῶνος, πλὴν τοῦ ποιήσαντος καὶ διατάξαντος τόδε τὸ πᾶν· οὐδὲ ἄλλον μὲν ἡμῶν, ἄλλον δὲ ὑμῶν 76 ἡγούμεθα Θεὸν, ἀλλ ̓ αὐτὸν ἐκεῖνον τὸν ἐξαγαγόντα τοὺς πατέρας ὑμῶν ἐκ γῆς Αἰγύπτου ἐν χειρὶ κραταιᾷ, καὶ βραχίονι ὑψηλῷ· οὐδ ̓ εἰς ἄλλον τινὰ ἠλπίκαμεν· οὐ γάρ ἐστιν· ἀλλ ̓ εἰς τοῦτον, εἰς ὃν καὶ

[§. 29. p. 126.]

a

[§.36. p. 133.] 2 [§. 56. p. 151.1

[Pro ὑπὲρ editor Benedict. restituit ὑπὸ ex MSS.]

b [§. 58. p. 156.]

VOL. V.

C

[§. 60. p. 157.]

P

d[§. 11. p. 111.]

ὑμεῖς, τὸν Θεὸν τοῦ ̓Ἀβραὰμ, καὶ Ἰσαὰκ, καὶ Ἰακώβ· “Neque

66

unquam alius erit, o Trypho, neque a condito seculo fuit " Deus, præter eum, qui fecit ac disposuit hoc universum:

66

neque alium nostrum, alium vestrum ducimus Deum, sed " illum ipsum, qui eduxit Patres vestros e terra Ægypti in " manu forti et brachio excelso: neque in alium quemquam "speramus, (non enim extat,) verum in eum, in quem et "vos, Deum Abrahæ, et Isaaci, et Jacobi." Est itaque ex sententia Justini Deus Creator mundi idem qui Deus Abrahæ, Isaaci et Jacobi, et non est idem; est scilicet idem in essentia, non est idem in persona. Linquo hoc a nomine Dei petitum argumentum pro ὁμοουσίῳ Filii, ubi unicum adhuc in dicto Dialogo locum annotavero p. 340. D.e ubi Justinus de Josua ait, quod Israelitis non æternam, sed temporalem tantum hæreditatem, distribuerit, ἅτε οὐ Χριστὸς ὁ Θεὸς ὢν, οὐδὲ υἱὸς Θεοῦ, " utpote qui neque Christus " Deus esset, neque Filius Dei." Quæ verba ideo adjeci, ut si forte quispiam Arii vel Socini sectator, distinctione inter Θεὸν et τὸν Θεὸν, i. e. sine articulo et cum illo, ex Clementis Alexandrini lib. III. Strom. p. 460. C.f petita, Christum τὸν Θεὸν a Justino dictum negaverit, os ei obstrui queat.

4. Accedit denique, quod Christum Deum adorandum esse ex Scripturis in eodem Dialogo passim docuerit Justinus; sic p. 287. B. citatis verbis Psalmi xliv. Ipse est Dominus tuus, et adorabis eum, subdit iis indicatum esse, ὅτι καὶ προσκυνητός ἐστι, καὶ Θεὸς, καὶ Χριστός· “Quod et ado"randus sit, et Deus, et Christus." Et p. 293. B. C.h dum ex Tryphone quærit, num ipse alium quempiam προσκυνητὸν, καὶ Κύριον, καὶ Θεὸν, " adorandum, et Dominum, et " Deum," in Scripturis dictum noverit, πλὴν τοῦ τοῦτο ποιή σαντος τὸ πᾶν, καὶ τοῦ Χριστοῦ, " præter Conditorem univer"sitatis hujus, et Christum?" hunc pariter atque illum tamen esse indicat. Et sequenti p. 294. C. iterum mentionem facit Scripturarum, αἳ διαῤῥήδην τὸν Χριστὸν καὶ παθη

e

[§. 113. p. 206.]

「[p. 548.]

8 [§. 63. p. 160.] τὸν, καὶ προσκυνητὸν, καὶ Θεὸν ἀποδεικνύουσιν, " quæ disertis " verbis Christum et passionibus obnoxium, et adorandum, "et Deum demonstrant." Denique p. 302. B.k ex Scriptura docet, Θεὸν ἰσχυρὸν καὶ προσκυνητὸν Χριστὸν ὄντα, “Deum "fortem atque adorandum esse Christum." At vero neminem nisi verum Deum adorandum esse, planissime docet Justinus Apol. I. p. 31. lin. 5. et p. 32. 1. 30. nostræ edit. vel pag. 63.1 et seq. edit. Paris. Christum igitur talem esse credidit. Dei Filium esse et unum cum Patre Deum confitebantur. Hunc itaque nomine Dei hic indigitasse videtur Theophilus.

AD §. 10.

DE TATIANO ET THEOPHILO ANTIOCHENO.

Duo Tatiani loca, quibus Christum Deum vocat, annotare haud abs 're erit. Nam sect. 22. p. 54. lin. 8. nuperrimæ editionis, ab amicissimo Worthio egregie elaboratæ, Spiritum S. appellat τὸν διάκονον· τοῦ πεπονθότος Θεοῦ, “ Mi"nistrum Dei passi." Et sect. 35. p. 77. lin. 9. seqq.n hæc habet verba : Οὐ γὰρ μωραίνομεν, ἄνδρες Ἕλληνες, οὐδὲ λήρους ἀπαγγέλλομεν, Θεὸν ἐν ἀνθρώπου μορφῇ γεγονέναι καταγγέλλοντες. "Non desipimus, o Græci, neque nugas vobis pro" ferimus, Deum sub hominis forma natum annuntiantes." Ad ea itidem, quæ ex Theophilo Antiocheno allata sunt, duo ex lib. III. ad Autolycum adjicio. Ibi nempe p.122. D.o ait: Νομοθέτην ἔχομεν τὸν ὄντως Θεόν· “ Legislatorem " habemus eum qui vere Deus est." Atqui eum, qui Mosi in monte Sinai apparuit, ac legem tulit, non Deum Patrem, sed Filium fuisse, Theophilus procul dubio cum universo Patrum ejus ævi choro credidit, idque satis clare indicavit lib. II. p. 100. A.P In ipso fine denique lib. III. ait, ethnicos præmia et honores decernere Christianis, τοῖς εὐφώνως ὑβρίζουσι τὸν Θεὸν, “qui sonora voce Deum contumeliis "afficiunt." Atqui Christiani non compellebantur ab ethnicis supremum Deum, primum rerum omnium causam, negare vel contumeliis afficere, sed Christum, quem ipsi

Declaratur Irenæi doctrina de Filio Dei, Nicænam fidem apertissime confirmans.

1. NUNC attente audiamus, quæ S. episcopus et martyr Irenæus q de Filii Dei vera divinitate ex apostolico ipsius præceptore Polycarpo edidicit, aliosque adeo edocuit. Præclara quidem ex hoc scriptore testimonia contra Arianos me allaturum, supra promisi; an vero fidem meam in hoc capite liberaverim, penes lectorem non prorsus iniquum judicium esto. In libro III. cap. 6.s totus in eo est Irenæus, ut probet, "Neque Dominum, neque Spiritum S.

neque apostolos, eum qui non esset Deus, defini" tive et absolute Deum nominasse aliquando, nisi " esset verus Deus; neque Dominum appellasse ali

"

quem ex sua persona, nisi qui dominatur omnium, "Deum Patrem et Filium ejus." Idem mox testimonium illud ab Justino citatum ex Psal. xlv. Sedes tua, Deus, in æternum, &c. allegat, subjungens, Utrosque Dei appellatione significavit Spiritus, et eum qui ungitur Filium, et eum qui ungit, id est, Patrem. Unde hujusmodi argumentum formamus : Quisquis in Scripturis Deus absolute et definitive dicitur, is revera Deus est; at Filius, perinde ac Pater, Deus in Scripturis absolute ac definitive dicitur: ergo Filius perinde ac Pater est revera Deus. Præ

9 Natus an. 97. scripsit adversus hæreses an. 175. Cave. BOWYER.

Cap. 3. §. 18. Grabe. [p. 167.]

[Pag. 180.]

missæ sunt Irenæi; ergo et conclusio inde necessario sequens. Addit postea Irenæus: "Scriptu" ram, cum eos, qui non sunt dii, nominat, non in "totum ostendere illos deos, sed cum aliquo addi"tamento et significatione, per quam ostenduntur

" non esse dii."

2. Huic adjungendus est locus in lib. IV. cap. 11." " Dominus enim noster," inquit, " et Magister in ea " responsione, quam habuit ad Sadducæos, qui dicunt " resurrectionem non esse, et propter hoc inhono"rantes Deum atque legi detrahentes, et resurrec" tionem ostendit, et Deum manifestavit, dicens eis, " Erratis nescientes Scripturas, neque virtutem "Dei. De resurrectione enim, inquit, mortuorum " non legistis quid dictum est a Deo dicente, Ego " sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Ja" cob? et adjecit, Non est Deus mortuorum, sed vi"ventium; omnes enim ei vivunt. Per hæc utique " manifestum fecit, quoniam is qui de rubo locutus "est Moysi, et manifestavit se esse Deum Patrem, hic " est viventium Deus. Quis enim est vivorum Deus, " nisi qui est super omnia Deus, super quem alius " non est Deus?" Et paulo post : "Qui igitur a " prophetis adorabatur Deus vivus, hic est vivorum " Deus, et Verbum ejus, qui et locutus est Moysi, qui " et Sadducæos redarguit, qui et resurrectionem do"navit." Post aliqua sic concludit: "Ipse igitur "Christus cum Patre vivorum est Deus, qui locu"tus est Moysi, qui et Patribus manifestatus est." Quid his manifestius esse potest? scilicet, juxta Irenæum, qui Mosi de rubo locutus est, seque Patribus manifestavit, is est Deus vivus, Deus viventium,